Een acteursgezelschap verdient in 1938 de kost met een wekelijks rechtstreeks hoorspel vanuit de CBS-studio. Op zondag 30 oktober is War of the worlds van H.G. Wells aan de beurt. Ontevreden over het script bedenkt creatief leider Orson Welles een originelere invalshoek. Het verhaal wordt niet gespeeld, maar gebracht als radioverslag. Het verslag van een aanval door Marsmannen klinkt zó realistisch, dat tal van luisteraars angstig worden, sommigen slaan zelfs op de vlucht.
De stunt levert Welles zijn eerste grote contract op en drie jaar later krijgt hij de kans om een van meest gewaardeerde films aller tijden te maken, Citizen Kane. Toch blijft ook de kwajongensachtige stunt verbonden aan Welles: in 1975 wordt een televisiefilm over de landelijke paniek én dit jaar brengt Homemade Productions een eigenzinnige versie in de Nederlandse theaters.
Een kleine producent kan zich natuurlijk geen theaterspektakel veroorloven, helemaal niet met de lage zaalbezettingen van nu. Logisch dat de Homemade-productie kiest voor een reconstructie van het hoorspel zelf. Binnen de radiostudio zijn geen speedende auto’s nodig of enorme mensenmassa’s, alleen een aantal microfoons op minstens anderhalve meter van elkaar.
Bovendien biedt de sobere setting schrijver-regisseur Dick van den Heuvel fantastische kansen om zijn spelers te laten filosoferen over kunst, de kunstenaar en zijn roeping. De Orson Welles van Homemade (en acteur William Spaaij) is geen kwajongen met streken, maar heeft een missie met zijn hoax. De massa is in slaap gesust, zo diep, dat ze niet eens merken dat de besnorde dictator aan de andere kant van de oceaan op het punt staat de wereld naar de verdoemenis te helpen. Welles wil met zijn plan de mensheid echte angst weer eens laten voelen, zodat ze eindelijk wakker worden.
Dat plan is wel voer voor discussie in zijn acteursgroep, vooral zijn vriendin, actrice Agnes Moorehead (Robin van den Heuvel), probeert Welles er voortdurend aan te herinneren dat CBS hun broodheer is en zij zich niet al te veel artistieke vrijheid kunnen permitteren.
Ook het grijze gebied tussen realiteit en fictie is voor een theatermaker als Van den Heuvel gefundenes fressen. Hij gaat zelfs zó ver, dat het hoorspel dat indertijd gescript was, in de hedendaagse versie ter plekke door Welles verzonnen wordt. Opgezweept door de eerste paniekberichten maakt hij zijn hoorspel steeds spannender en spectaculairder. Daarbij voert hij een jonge, beginnende actrice (Marlijn van der Veen) op die zelf ook gaat geloven dat de Marsmannen de aarde echt aan het aanvallen zijn.
En als Welles’ latere vrouw, Rita Hayworth (Gerrie van der Klei), als vertelster door het verhaal loopt, weten we dat Dick van den Heuvel ook nu weer een manier heeft gevonden voor zijn favoriete hobby: het spelen met chronologie. Omdat Hayworth een vooruitblik is, kan Van den Heuvel via Gerrie van der Klei de tijd weer lekker tarten met uitspraken als ‘dit is nu, dit is nog geen herinnering’.
William Spaaij is in zijn element als Orson Welles, die hij als een geniale gek neerzet. Of een waanzinnig genie. Spaaij is allang niet meer de vrolijke schoorsteenveger uit Mary Poppins, hij is totaal niet uit op sympathie bij het publiek. Abel Leemans is aandoenlijk als de lijdzame, maar bruut bejegende collega-acteur Joseph Cotton. Robin van den Heuvel krijgt met een mooi lied opnieuw de kans haar opmerkelijke timbre dat we ontdekten met Vietnam, te etaleren. De zwoele jazzmuziek van Jeroen Sleijfer past precies bij het rookgedrag en het Brilcreem-haar van de acteurs.
Omdat we bijna allemaal nog steeds bekend zijn met de stunt van Orson Welles, was het de vraag hoe Homemade er een boeiende voorstelling van 75 minuten van zou maken. Dat laatste is niet gelukt. Welles krijgt een plan, hij voert het uit en wat hij ermee beoogt, gebeurt. Niet heel spannend dus. Het idee om binnen het gezelschap een jonge actrice op te voeren die zelf in de stunt trapt, is op papier misschien een vondst – zij representeert hiermee de grote afwezige, het goedgelovige volk – maar werkt niet. Dat het gezelschap met Welles meeheult om het meisje te misleiden, heeft geen enkele motivatie en is niet geloofwaardig. Als bewonderend souvenir van een meestercineast in wording is War of the worlds natuurlijk wel geslaagd.
