Zo zijn daar de twee broers, Louis (Soy Kroon, de ster van de avond) en Dirk Zegers (Dorian Bindels), gemodelleerd naar de bijbelse broers Kaïn en Abel, wier conflict zo hoog oploopt, dat de ene broer de andere naar het leven komt te staan. Duidelijke scheidslijnen hier. Dirk is de slimme broer en alle seinen staan voor hem op groen om een succesvolle dokter te worden. Louis is de simpele zoon, die misschien nooit verder zal komen dan de garage waar hij dag in dag uit auto’s repareert. De laatste heeft een hart van goud, de eerste krijgt langzaam maar zeker sympathieën voor de Duitse bezetter.
Omdat een verhaal een mooie boog moet hebben, zijn de jongens niet de hele voorstelling ongerust over de toestand van de wereld. Daarvoor doet het script een greep in de formulekast en geeft het de jongens een jeugdig onbezorgd startpunt. En ziedaar een idyllische scène aan de waterkant met twee vriendinnetjes (Niniane Everaert en Gaia Aikman). En een monter en speels liedje dat helaas niet van ophouden wil weten.
Dan is er de moeder, Anna afwisselend gespeeld door Babette van Veen en Renée Fokker. Een wel heel stereotiep gemaakte moeder, want Anna lijkt haar hele leven te wijden aan het sussen van gezinsruzies, talloze ruzies natuurlijk met een zoon met nazisympathieën en een vader (weergaloos gespeeld door Kees Boot) die juist fel anti is. Een dieptepunt in haar karaktertekening is de scène dat zij het avondeten gemaakt heeft, de heren laat eten en zelf naar buiten loopt om de gevel te schrobben. Één keer gunt het script haar een bepalend, verrassend moment, maar dat moment lijkt zó rechtstreeks geript van Star Wars Episode V (“Luke, I am your father…”), dat de werking nihil is.
Ondanks de relatieve voorspelbaarheid biedt 40-45 genoeg om op weg naar huis over na te praten. De belangrijkste factor is het spektakel dat de voorstelling te bieden heeft op een enorme vloer van 70 bij 70 meter. In het bijzonder het visuele spektakel. De climax van de hele avond is een werkelijk opwindende actiescène die voor onze voeten opgevoerd wordt rond een trein compleet met locomotief en wagons. Mission Impossible deel 1 maar dan in de tijd van de stoomlocomotief.
Of anders de onvermijdelijke uitbeelding van het transport per trein van joodse Nederlanders. We zien in het halve duister een enorme rij anoniemelingen sjokken naar hun eindbestemming. We denken onmiddellijk aan Sophie’s Choice, de verbijsterende oorlogsklassieker met Meryl Streep uit 1982. Die eindbestemming is effectief in zijn onheilspellendheid. Is het een gaskamer? Of is het de hemelpoort? Of beide. Verraderlijk knap houdt de voorstelling dat in het midden.
Over de schatplichtigheid van 40-45 aan de bioscoopfilm gesproken, dankzij de verrijdbare tribunes krijgt iedere bezoeker zijn eigen mix van uitzichten veraf en gedetailleerde close-ups. Net als in de film. Ook de muziek doet regelmatig denken aan beroemde films als Raiders of the Lost Ark of het al genoemde Star Wars. Op de melodie van de finalesong kunnen we zelfs de tune van het Australische Flying Doctors meezingen.
Er zijn twee momenten waarbij 40-45 echt verrast, twee momenten waarmee 40-45 waar theater biedt en daardoor bijgezet mag worden tussen Neerlands trots zoals Soldaat van Oranje en De mol en de paradijsvogel. Het eerste is een massale bijeenkomst van NSB’ers in de Rotterdams Rivièrahal met een dondertoespraak van Anton Mussert. De bezoekers worden niet gespeeld door een hoop figuranten, maar wij – het publiek – vormen in onze tribunes de toehoorders. Een bijeenkomst bijwonen waarin joodse burgers vergeleken worden met ratten geeft een akelig gevoel, alsof we ergens in beland zijn waar we niet willen zijn. Onbehaaglijker wordt dat gevoel nog als we om ons heen mensen fanatiek zien applaudisseren. Zitten hier echt mensen onder ons die van Musserts populistische retoriek enthousiast raken?
Het tweede moment is zo niet nog schokkender, ook al komt bijna precies hetzelfde voor in musicaltweelingbroer Soldaat van Oranje. In de laatste minuten van de voorstelling wordt het liefje van de broer met de nazisympathieën door een lid van de boze meute openlijk kaalgeschoren. De scène – tussen Niniane Everaert en Daan van Dalen - duurt heel kort, sommigen zullen hem zelfs missen, maar wordt zo expliciet getoond, nota bene in een familievoorstelling. Het zal enkele bezorgde ouders tegen het hoofd stoten, maar bij de overigen komt deze boodschap, hoe goed we het lot van de zogenaamde ‘moffenhoer’ al kennen, binnen als een venijnige bom. Met deze onverwachte linkse directe toont het verder zo keurige 40-45 eindelijk moed.
Foto’s: Studio 100
